Een invloedrijke brug

De oude en de nieuwe spoorbrug over het Noordzeekanaal. Foto: Beeldbank Noord-Hollands Archief

Ze hoort eigenlijk niet bij deze lijn, de spoorbrug over het Noordzeekanaal. Ze heeft echter zo veel invloed gehad op de spoorlijn Santpoort Noord-IJmuiden, dat er best wat voor te zeggen is om haar toch te bespreken. Bovendien, ook al hoefden de IJmuidense machinisten er niet overheen, ze lag zo dichtbij dat het bijna vreemd zou zijn deze voormalige Europese kampioen te negeren.

De lijn Haarlem-Uitgeest kon het van zijn opening in 1867 tot 1872 uitstekend af zonder spoorbrug. Op die plek was immers gewoon land. Tijdens de aanleg van het Noordzeekanaal bleef de trein over een dam rijden terwijl pas daarnaast de eerste spoorbrug in aanbouw was. Dat was trouwens een betrekkelijk eenvoudige oeververbinding, met een draaigedeelte en een vaste overspanning.

Deze spoorbrug en de  in de buurt gelegen verkeersbrug zorgden in de loop van de jaren voor steeds meer hinder op het Noordzeekanaal. Ze hielden de scheepvaart op en veroorzaakten kleine en grotere aanvaringen, zo blijkt uit de uitgebreide geschiedschrijving in het boek ‘De Velsertunnels’ van Rijkswaterstaat. Toen een commissie in 1894 zich over de verbreding van het kanaal boog, keek ze meteen wat er met de bruggen moest gebeuren.

Toen hun rapport uitkwam, bleken de commissieleden vooral oog te hebben gehad voor de scheepvaart. Ze stelden namelijk voor om de beide bruggen te vervangen door pontveren. De HSM maakte daar hevig bezwaar tegen, en met succes. In 1899 viel het besluit om een nieuwe, betere spoorbrug te bouwen. Voetgangers, de reizigers van de stoomtram Haarlem-Alkmaar en alle andere verkeersdeelnemers hadden kennelijk minder overtuigingskracht. Zij moesten zich behelpen met veren.

De nieuwe spoorbrug kwam 85 meter westelijker te liggen dan de oude brug. Het was voor die tijd een enorm ding. De brug bestond uit een vakwerk-draaigedeelte van 128 meter dat de doorvaart en de zuidelijke oever overspande. In het verlengde daarvan lag een vaste brug met een lengte van 85 meter naar de noordelijke oever. De brug, die begin 1905 open ging, kostte het voor die tijd enorme bedrag van 1.861.000 gulden. De vorige brug, ter vergelijking, kostte 30 jaar daarvoor een luttele 230.000 gulden. Voor die bijna twee miljoen gulden had Velsen wel meteen een recordhouder binnen de gemeentegrenzen. De brug was namelijk de grootste draaispoorbrug van Europa.

Doordat de brug op een andere plek kwam te liggen, moest ook de spoorbaan verschuiven. Station Velsen is daardoor verplaatst. Station Velsen IJmuiden-Oost, met zijn fraaie door Margadant ontworpen gebouw, is tijdens de aanleg van de brug en spoorverplaatsingen nieuw gebouwd.

Krap 30 jaar later kwam de hele verkeersituatie in Velsen, tijdens de plannenmakerij voor weer een verbreding van het Noordzeekanaal, opnieuw ter discussie. De pontveren voldeden niet meer voor het steeds drukker worden autoverkeer. Maar een autobrug was geen optie. Die moest minimaal 60 meter hoog zijn om de scheepvaart niet te hinderen, en zo’n brug was niet in te passen aan beide kanten van het Noordzeekanaal. En dus dacht het Rijk aan een autotunnel onder het kanaal door. Waarbij de spoorwegen graag aanhaakten. Als dan toch de schop de grond in gaat, dan graag meteen ook voor het treinverkeer. Dat scheelt weer.

Het werk aan de auto- en treintunnel begon in mei 1941. Anderhalf jaar later lieten de Duitsers het werk stilleggen omdat ze een beter bestemming wisten voor grondstoffen en mankracht. Na de oorlog lag het werk geruime tijd stil. In die tijd veranderden de inzichten drastisch. De eenvoudige verkeerstunnel (één buis voor twee richtingen) bleek niet meer te voldoen voor het verkeer uit de jaren 50. Er kwam een bredere tunnel, met daarnaast meteen een spoortunnel.

De tunnels gingen in 1957 open, waarna auto’s en treinen het kanaal ondergronds konden passeren. (Voetgangers niet. Zij moeten tot op de dag van vandaag met pontveren het kanaal over). Voor de voormalige Europees recordhouder viel toen snel het doek. De restanten zijn daarna grondig opgeruimd. Toch stuitten baggeraars bij het uitdiepen van het kanaal in mei 2009 op een van de pijlers van de brug. Het restant van veertien bij zes meter groot is een jaar later alsnog verwijderd.