De huissloper van de Nederlandse Spoorwegen

Het oude emplacement van station Mijdrecht moet voor een beetje spoorliefhebber gewijde grond zijn. Dit was de plaats waar vele, vele locomotieven, treinstellen en goederenwagons hun einde vonden bij NS-huissloper Gebr. Koek. Aangevoerd via het laatst overgebleven tracé van de Haarlemmermeerlijnen, werden de treinen in Mijdrecht in stukken getrokken, klein gesneden, ontdaan van alles wat geen metaal was en afgevoerd.

Aanneming- en sloopbedrijf Gebr. Koek werd eind jaren ’30 opgericht door vijf broers. Weliswaar scheidden hun wegen in 1962, maar de Koek die het bedrijf voortzette is het ‘gebr.’ blijven koesteren in de naam. De gebroeders hielden zich aanvankelijk bezig met de sloop van gebouwen, maar dank zij contacten bij de NS konden ze zich op een totaal ander werkterrein storten: de sloop van afgedankte stoomlocomotieven.
Wanneer ze zich precies op het emplacement van station Mijdrecht vestigden, is nog niet helemaal helder. De ene bron zegt 1946, de ander heeft het over ‘eind jaren ’40’ en een derde meldt ‘begin jaren ’50’. Hoe dan ook, na de opheffing van het personenvervoer had Koek het emplacement voor zichzelf  en begon het er steeds grotere aantallen locomotieven, treinstellen en goederenwagens te ontmantelen. Koek was niet het enige bedrijf dat dat deed, maar wel het belangrijkste. In de hoogtijdagen ontmantelde het 80 treinstellen per jaar, goed voor duizenden tonnen lucratief schroot.

Het was geen bedrijf waar bruikbare onderdelen stuk voor stuk uit de treinen werden gepeuterd en teruggestuurd naar de NS. Dat hadden de spoorwegen in hun eigen werkplaatsen al gedaan. Het enige dat Koek terugstuurde, waren de buffers en de draaistellen waarop het materieel was binnengereden.
Als die eenmaal van de treinstellen waren verwijderd, gingen de ruiten er uit en de fik er in. Om maar zo min mogelijk afval te hoeven verwerken, liet Koek de treinstellen uitbranden tot er alleen maar metaal over was. Deze manier van afval verwerken leverde echter steeds meer problemen op. Door de oprukkende bebouwing rond het bedrijf, moesten de slopers soms dagen wachten voordat een van de ‘bakken’ – zoals ze de delen van de treinstellen liefkozend noemden – konden aansteken.
Als het treinstel ontdaan was van alle niet-metalen, ging de beuk er in. Het dak en de bodem werden er af gesneden en klein gemaakt tot ‘handzame’ stukken van anderhalve meter. Het zware ijzer ging per trein linea recta naar de Hoogovens, het blik naar sloperij Pothuizen in Uithoorn. Dat knipte het in kleinere stukken, waarna het alsnog naar IJmuiden ging.

Het ontmantelen van treinen was in het begin vooral handwerk. Er waren kranen aanwezig, maar die waren vooral bedoeld om de treinen op te lichten, waarna het onderstel er onder uit gereden kon worden, en om te kieperen zodat de slopers het dak en de onderzijde makkelijker te lijf konden gaan met hun snijbranders.
Later kregen ze hulpmiddelen, die het bedrijf zelf ontwikkelde. Een van de monteurs zette een scherp mes op een kraan waarmee de treinstellen vrij eenvoudig in stukken getrokken konden worden. Toenmalig eigenaar Nico Koek vertelt er in het tijdschrift ‘De Koppeling’ van 4 maart 1983 trots over. ,,Hij is nu ook met de ontwikkeling van een kraan op een NS 500-tje bezig. De rupsaandrijving (van de kraan, ww) zorgt dan voor de overbrenging van de voortbeweging.’’ Een kranomotief, stelt de verslaggever van De Koppeling vrolijk vast.

Het ‘afval’ uit de treinen trok destijds flinke aantallen opkopers en treinliefhebbers naar Mijdrecht. Vooral de zitbanken waren populair. Koek vertelde een verslaggever van het Utrechts Nieuwsblad dat hij dat soort verkoop eigenlijk helemaal niet zag zitten. ,, Zo´n bank zit vast aan de wand en het is een boel werk om hem er heel uit te halen. Bovendien heeft zo bank maar aan een kant een leuning. Nee, ik wil die verkoop niet stimuleren’’, mopperde hij in het interview.
Oud-werknemer Antoon Griffioen had er echter wel plezier in. ,,Ze wilden alles wel hebben. Het gekst wat ik heb meegemaakt, was een kerel die een complete cabine wilde hebben van een trein. Die hebben we er netjes voor hem afgesneden en in stukken gezaagd, want anders was hij niet te vervoeren natuurlijk. Hij schijnt die cabine in zijn huis in Amsterdam weer helemaal in elkaar gezet te hebben. Ik heb het zelf niet gezien, ik kan niet zeggen of het hem is gelukt, maar hij was vast van plan om het te proberen.’’

Koek was een van de belangrijke klanten van het laatst overgebleven stukje spoor en gebruikte dat ook optimaal. Als het terrein in Mijdrecht volstond, parkeerde het de te slopen treinstellen overal langs de Haarlemmermeerlijnen, vooral op het emplacement in Uithoorn maar tot aan Vinkeveen en Nieuwersluis aan toe. De slooptreinen waren sowieso een veel gezien fenomeen in Uithoorn. Griffioen: ,,De treinstellen moesten achteruit het sloopspoor opgeduwd worden. Meestal waren er te veel wagons om de hele rit te laten duwen. Dat was te zwaar voor de locomotief. Dus reed het hele zaakje door naar Uithoorn, waar de locomotief werd losgekoppeld en vervolgens achteraan weer werd vastgekoppeld en zo terugreed naar Mijdrecht. Daar kon hij de lading dan het sloopspoor opduwen.’’

In de jaren ’60 en ’70 reden zo talloze combinaties het terrein van Koek op. Begin jaren ’80 kwam daar de klad in. Koek klaagde er tegenover de verslaggever van de Koppeling al over. De schrootprijs was niet meer wat die geweest is en de Hoogovens zaten, midden in de recessie van toen, steeds minder te wachten op het oud ijzer van Koek. Bovendien waren de treinen die toen werden afgedankt geen feest voor een sloper. Veel kunststof en hout, die hij bovendien sinds midden jaren ’70 niet meer mocht verbranden op zijn terrein. ,,Daar word je niet vet van’’, concludeerde Koek in 1983 somber.

Na de sluiting van het spoor in 1986 eindigde Koeks status als ‘huissloper’ van de NS. Het bedrijf ging verder als gewoon sloopbedrijf. Het bleef nog wel gevestigd op het emplacement in Mijdrecht. In 2002 beëindigde het bedrijf zijn activiteiten op die plek definitief.

Wie hoopt nog wat oude spoorspullen op het verlaten terrein te vinden, zal flink moeten spitten. Het emplacement bleek na een bodemonderzoek zwaar verontreinigd met olie, PAK’s, zware metalen, bouw- en sloopafval en heel veel asbest. Want daar waren de oude treinen destijds mee volgestouwd. Door het kaal branden van Koek was dat flink in de omgeving verspreid. Het terrein is de afgelopen jaren tot een meter diep afgegraven – wat in totaal ruim 20.000 ton asbesthoudende grond, 1000 ton vervuild slib en 7000 ton puin opleverde – en opgevuld met schoon zand.

De pagina gewijd aan Koek op www.haarlemmermeerspoor.nl

Fotopagina op de site van Bert Stortenbeker

Nieuwsbrief over vervuiling

Fotosite Raymond Kiès